رشد رویشی

رشد رویشی چیست؟

رشد رویشی (Shoot growth) به رشد بخش بالایی گیاه، شامل ساقه و برگ ‌ها اشاره دارد. در این فرآیند، ساقه گیاه از نقطه رشد (apical meristem) در بخش بالایی خود، که به عنوان جوانه انتهایی  (apical bud)  نیز شناخته می ‌شود، به طرف بالا می ‌روید و برگ ‌ها و گل ‌ها را تولید می ‌کند. پس رشد رویشی از نوک ساقه ها انجام می شود و ادامه می یابد.

در طول رشد رویشی، ساقه گیاه طویل می شود و اندام‌ های جدیدی به نام برگ‌ ها در نوک ساقه تشکیل می‌ گردند. این برگ ‌ها مسئول فتوسنتز، تبادل گازی و تولید غذا برای گیاه هستند. تولید گل و میوه در گیاهان به رشد زایشی مربوط می شود و شامل رشد رویشی نمی گردد.

رشد رویشی تحت کنترل فرایند های فیزیولوژیکی و هورمونی مختلف است. برای مثال، هورمونی به نام اوکسین (auxin)  که به صورت طبیعی در گیاهان تولید می ‌شود، نقش مهمی در رشد رویشی دارد. اوکسین به افزایش طول سلول ‌ها، ایجاد تفاوت هماتوکسیل و تنظیم جهت رشد گیاه کمک می ‌کند.

رشد رویشی در گیاهان به عوامل مختلفی نظیر نور، دما، آب، مواد غذایی و عوامل ژنتیکی وابسته است. هر گونه تغییر در این موارد می ‌تواند رویش گیاه را تحت تأثیر قرار دهد. به عنوان مثال، نور که برای فتوسنتز ضروری است، نقش مهمی در تنظیم رشد رویشی دارد و تغییرات در شدت و مدت نور می ‌تواند الگوی رشد رویشی را تغییر دهد.

به طور کلی، رشد رویشی در گیاهان یک فرآیند پیچیده است که توسط عوامل مختلف کنترل می ‌شود و به توسعه ساقه و برگ در گیاهان منجر می ‌شود.

عوامل موثر در رشد رویشی

رشد رویشی گیاهان تحت تأثیر عوامل مختلف قرار می ‌گیرد. عناصر زیر از جمله عوامل موثر در رشد رویشی گیاهان هستند.

    نور: نور به عنوان منبع انرژی برای فتوسنتز گیاهان اساسی است. نور مناسب و به میزان کافی برای گیاه، تنظیم رشد رویشی و تشکیل برگ و ساقه را تسهیل می‌ کند. همچنین، نور می ‌تواند تنظیم کننده جهت رشد ساقه و ریزش برگ ‌ها نیز باشد.

   آب: آب برای رشد رویشی ضروری است. این عنصر نقش اصلی در فرآیند فتوسنتز، حمل مواد غذایی در گیاه و پشتیبانی از ترکیب سلولی و ساختار سلولی دارد.

    مواد غذایی: گیاهان برای رشد و توسعه ساقه، برگ و گل ‌ها، نیاز به مواد غذایی مختلفی دارند. عناصر غذایی اصلی شامل نیتروژن (N)، فسفر (P)، پتاسیم (K)، کلسیم (Ca)، منیزیم (Mg) و گوگرد (S) هستند. این عناصر در فرآیند فتوسنتز، تنظیم فعالیت آنزیمی، رشد سلولی و ساختار گیاه تأثیر دارند.

    هورمون ‌ها: هورمون ‌ها نقش مهمی در رشد رویشی گیاهان ایفا می ‌کنند. به طور معمول، اوکسین (auxin)، جیبرلین (gibberellin) و سایتوکینین (cytokinin) از مهمترین هورمون‌ های موثر در رشد رویشی هستند. این هورمون‌ ها تنظیم کننده رشد و تقسیم سلولی، جهت رشد و تمایز گیاه و تشکیل شاخه ‌ها و گل ‌ها هستند.

   دما: دما نیز روی رشد رویشی گیاهان تأثیر دارد. دما مناسب برای هر گونه گیاهی برای رشد و توسعه ساقه و برگ ‌ها ضروری است و می ‌تواند تنظیم کننده فعالیت آنزیمی و روند تنظیم جهت رشد باشد.

    تنش ‌های زیستی: تنش ‌های زیستی مانند خشکی، شوری خاک، بیماری‌ ها و آفات نیز می ‌توانند روی رشد رویشی گیاهان تأثیرگذار باشند. این تنش‌ ها می ‌توانند رشد رویشی را کاهش دهند یا باعث تغییر در الگوی رشد گیاه شوند.

توازن مناسب این عوامل و تأمین نیازهای گیاه در طول رشد رویشی، نقش مهمی در توسعه سلولی، جهت رشد و تشکیل اندام‌ های گیاهی دارد.

عناصر غذایی مناسب برای رشد رویشی

برای رشد و رویشی بیشتر گیاهان، استفاده از کود هایی که عناصر غذایی مورد نیاز گیاهان را در مقادیر مناسب فراهم می ‌کنند، بسیار مفید است. در ادامه، نمونه‌ هایی از کود هایی که معمولاً برای رشد رویشی گیاهان مناسب هستند آورده شده است:

    کود نیتروژن (کود سبز): این نوع کود ها حاوی نیتروژن هستند که برای رشد ساقه و برگ‌ ها بسیار حیاتی است. آنها به گیاهان انرژی لازم برای ساخت مواد آلی می ‌دهند و رشد سریع را تشویق می ‌کنند. توجه کنید که به مقدار بیش از حد ازت استفاده نشود چون در این صورت تعادل عناصر به هم می خورد و رشد سریع باعث ضعیف شدن و کاهش ضخامت شاخه ها و تنه نهال شده و احتمال شکستگی آن افزایش پیدا می کند. از بهترین کود های دارای نیتروژن بالا، کود NPK30-10-5 ارمافرت است. این کود دارای هر سه عنصر اصلی ازت، فسفر و پتاسیم می باشد که میزان نیتروژن یا ازت آن از دو عنصر دیگر بیشتر است. این کود معمولا به صورت آبیاری استفاده می شود و به راحتی از طریق ریشه جذب می شود.

    کود فسفر: فسفر نقش مهمی در ریشه ‌زایی و توسعه سیستم ریشه دارد. کود های حاوی فسفر، رشد ریشه‌ ها را تحت تأثیر قرار می ‌دهند و ریشه‌ ها را قوی ‌تر و پر رشد تر می‌ کنند. بهترین کود فسفر موجود در بازار کود NPK 10-52-10  تانسو هست که 52 درصد فسفر به همراه نیتروزن و پتاسیم دارد و برای رشد ریشه بسیار مفید است.

کود پتاسیم: پتاسیم نقشی در تنظیم فعالیت سلولی، تنظیم بخش بالایی گیاهان و مقاومت در برابر تنش ‌ها دارد. استفاده از کود های حاوی پتاسیم به رشد و رونق ساقه‌ ها و برگ ‌ها کمک می‌ کند. کود پتاسیم NPK12-12-36 دارای 36 درصد پتاسیم و نیتروژن و فسفر است و می تواند نیاز گیاهان را به این عنصر برطرف کند.

   عناصر میکرو: کود های میکرو تاثیر زیادی در رشد رویشی گیاهان دارند و وظایف مهمی در گیاه انجام می دهند. کمبود یا بیش بود هر کدام از این عناصر می تواند رشد رویشی گیاهان را به میزان زیادی کاهش دهد.

کود کامل: کود های کامل شامل تمامی عناصر ماکرو و میکرو هستند و می توانند تمامی نیاز های گیاه شما را برطرف کنند. یکی از بهترین کود های کامل که برای تمامی گیاهان نیز مناسب است، کود ویتامین تانسو است که همه ی این عناصر را یکجا در خود دارد. این کود علاوه بر عناصر اصلی دارای آمینو اسید نیز هست که باعث افزایش مقاومت گیاهان نسبت به تنش های محیطی می شود.

کود هیومیک اسید: این کود نوعی کود ارگانیک و آلی است که برای افزایش رشد رویشی و رشد ریشه و تقویت تمامی گیاهان کاربرد دارد. این کود خاک را اصلاح کرده و گیاهان را نسبت به تنش های محیطی مقاوم می کند. کود هومی پلاس تانسو دارای هیومیک اسید است که برای تمامی گیاهان قابل استفاده می باشد.

حتماً قبل از استفاده از هر نوع کود، بهتر است راهنمایی ‌های تولیدکننده را مطالعه کرده و میزان و زمان استفاده را درست تنظیم کنید. همچنین، توجه به نیازهای خاص گیاهان و نوع خاک موجود در منطقه مورد نظر نیز بسیار مهم است.

نویسنده: مهندس نیلوفر مسیبی، کارشناس ارشد گیاهپزشکی