بیماری های فيزيولوژيكي

بیماری های فيزيولوژيكي یا غیر مسری چیست؟

بیماری های فیزیولوژیکی یا بیماری های غیر مسری عواملی هستند که توسط عوامل غیر انگلی یا غیر پارازیت در گیاهان ایجاد می شوند. خسارت این عوارض بسته به شدت آنها گاهی بیشتر از انواع بیماری گیاهان های ایجاد شده توسط عوامل میکروبی می باشد. در این مقاله همراه آرمان بذر سپاهان باشید.

این بیماری های فیزیولوژیکی یا درونزا (Endogenic) بوده همچون اختلالات توارثی و یا ژنتیکی و یا برونزا (Exogenic) می باشند. همچون عوامل ناشی از فاکتورهای رشدی گیاه همچون نور، دما، رطوبت، بستر رویش، اقلیم و موقعیت جغرافیایی، عناصر ریز مغذی، ابزار و ماشین آلات کاشت، داشت، برداشت و فرآوری محصول. بیماری های فیزیولوژیکی به دلیل غیر زنده بودن عامل سببی آن ها، قابل انتقال به گیاهان سالم نیستند. شناخت این بیماری های فیزیولوژیکی میتواند در جهت کاهش خسارت به کار گرفته شود. البته باید توجه داشت این بیماری ها را نباید با مواردی مثل کمبود نیتروژن در گیاه یا سایر موارد دیگر به سادگی با استفاده از کود ارگانیک مثل کود فولویک اسید قابل حل است را اشتباه گرفت.

بیماری های فیزیولوژیکی مي‌تواند در مرحله‌اي از رشد گياه شكل بگيرد و شدت آن بستگي به نوع عامل دارد كه در موارد پیشرفته مي‌تواند مرگ گياه را هم به دنبال داشته باشد. این عوامل عبارتند از:

الف) حرارت و بیماری های فیزیولوژیکی

حرارت در ایجاد بیماری های فیزیولوژیکی به دو صورت تنش گرمایی و یا نش سرمایی به صورت سرمازدگی و یخ زدگی عمل می­کند. محدوده متوسط دمايي مناسب براي اكثر گياهان 30-15 درجه مي‌باشد. درحرارتهاي بالا علائم به صورتهاي مختلفي ظاهرمي‌شود كه با غير فعال كردن سيستم آنزيمي و اختلال در واكنش­هاي بيوشيميايي تاثيرگذار مي‌باشد. به عنوان مثال حرارت زياد در سيب‌زميني باعث ایجاد بیماری قلب سیاه(black heart) مي‌شود كه کاهش اکسیژن  و افزایش تنفس در انبار اتفاق می ­افتد.در گوجه‌فرنگي نيز عارضه­ی آفتاب سوختگی (sun scald) ناشي از حرارت مي‌باشد.

ب) نور و گرما و بیماری های فیزیولوژیکی

آفتاب‌ سوختگی يكي از عوارض غير پاتوژنيك گياهان مي باشد. قهوه اي شدن برگها و سوختگي پوست انارکه يكي از علائم آفتاب سوختگی مي باشد.آفتاب سوختگی در زمستان  در اثر سرماي پس از تابش شديد آفتاب اتفاق مي‌افتد. در اين حالت پوست تنه درختان و شاخه ها چين خوردگي و شكاف برداشته، خشك مي‌ شوند.

سرمازدگي و يخ‌زدگي>يخ‌زدگي زماني اتفاق میفتد كه آب موجود در فضاي بين سلولي يا درون سلولی يخ  بزند که تشكيل بلوريخ باعث پارگي غشاء سيتوپلاسمي و مرگ سلول مي‌شود.
سرمازدگي ممكن است برگشت‌پذير باشد.

برخي از باكتريها مثل Pseudomonas syringe و باكتريهاي اپي‌فيت به عنوان هسته يخ عمل مي‌كنند و باعث مي‌شوند كه يخ در دماي بالاي صفر درجه هم هم يخ  بزند.

سرماي ناگهاني موقعي كه درخت به شكوفه مي‌رود و باعث از بين رفتن تمام شكوفه‌ها مي‌شود و آن سال محصولي عايد نخواهد شد.

سرمای 15درجه در مدت طولاني براي درختاني كه به خواب نرفته اند مضر است. حساسترين عضو گياه تنه و نوك شاخه ها مي باشد.

در اثر سرما ترك و شكافهايي در تنه ايجاد مي گردد چون طبقات مختلف و تنه در مقابل سرما نمي‌توانند به طور يكنواخت منقبض شوند. ريشه گياهان به ندرت از سرما صدمه مي بينند.

اثر سرما بر روي بافت‌هاي گياهي به دو شكل است. 1- اثر سرما روي پرتوپلاسم گياه،‌ 2- آب زيادي در سلول‌هاي يخ بسته از بين مي‌رود.

انعكاس نور خورشيد در اسفند و بهمن ماه از سطح زمين‌هاي پوشيده از برف سبب ايجاد تركهايي در تنه مي‌گردد.

نكروز توري غدد سيب‌زميني:

اگرسیب زمینی در دماي بسيار پايين قرار بگيرد آوندهاي آبكش مي‌ميرند و نكروز توري به صورت شبكه‌اي ديده مي‌شود. با تجزيه نشاسته به ساكاروز در اين دما سيب‌زميني شيرين مي‌شود.

سرما زدگي مركبات

سرمازدگي هر چند سال يكبار سلامت درختان مركبات را در شمال ايران تهديد مي‌كند.

مقاومت درختان در مقابل سرما به مدت سرما، ادامه يخبندان، رسي و آبدار بودن خاك، وجود نسيم يا باد، ارتفاع باغ از سطح دريا و … بستگي دارد.

برگها در صفردرجه سانتيگراد كلروفيل از دست مي دهند و سفيد مي شوند و مي ريزند . با رشد قارچ‌هاي ساپروفيت در روي برگها لكه سياهي ديده مي‌شود.

ميوه ها در حرارت 4-3 درجه سانتيگراد زير صفر ممكن است تغيير ظاهري پيدا نكنند ولي طعمشان عوض شده و تلخ مي گردند.

سرماي 12-8 درجه سانتيگراد زير صفر موجب خشك شدن شاخه ها و انهدام درخت مي‌شود.

با يخ زدن شيره نباتي و آب داخل سلولها حجم سلول افزايش مي‌يابد . در تنه و شاخه شكافهاي ايجاد می‌شود و شيره نباتی بيرون آمده و در معرض هوا قهوه ای رنگ مي‌شود.

راهکارهای جلوگیری از سرمازدگی در مركبات:

• مدت زمان درجه حرارت زير صفر حتي‌الامكان كم و كوتاه باشد.
• تقويت درختان مركبات قبل از رسيدن فصل سرما و يخبندان.
• ارتفاع 150 تا 200 متري باغ از سطح دريا كه باعث جريان هوا در باغ شود و هوای سرد در آن تجمع پيدا نكند.
• محافظت بيشتر از پايه يا نهال‌هاي داخل خزانه.
• كشت ارقام مقاوم پونسيروس، انواع فورچونلای، انواع نارنگی، نارنج، پرتقال.
• ايجاد بادشكن به طور عمود بر جهت باد.
• جلوگيری از پايين آمدن درجه حرارت محيط باغ با استفاده از بخاري‌هاي نفتی يا پلار باغی.

اثر رطوبت: 1- در خاك           2- در هوا

رطوبت كم در خاك باعث ايجاد تنش در گياه مي‌شود. اگر مداوم باشد غير قابل برگشت و در نهايت كم رشدي و كوتولگي و پژمردگي را در پي دارد.

آب زياد در خاك: باعث خفگي ريشه (بجز در برنج)، تخمير غير موازي و توليد مواد سمي می شود.

رطوبت كم در هوا: موقتي مي‌باشد و بندرت روي گياهان تاثيرگذار است و در گياهان زينتي و آپارتماني اهميت دارد.

رطوبت زياد در هوا : چندان خسارت‌زا نيست و اگر دوران رطوبت طولاني باشد كمك به ورود پاتوژنهاي هوايي مي‌كند.

خسارت ناشي از تگرگ:

بر اثر ريزش تگرگ شديد، گل، ميوه، جوانه و شاخه درختان زخمي شده و نفوذ عوامل بيماري زا در آنها آسان مي‌شود.

زخم هاي ناشي از ريز تگرگ گرد مي‌باشد و اثر آن معمولاً يك يا دو ماه بعد ظاهر مي‌شود. در بعضي از كشورها جهت مبارزه با تگرگ استفاده مي‌شود كه تگرگ به صورت باران نازل مي‌شود.

نمونه­‌های دیگر از بیماری­ های فیزیولوزیک عبارتند از:

بیماری های فیزیولوژیکی پوسيدگي گلگاه گوجه فرنگی:

اين بيماري يكي از بيماري‌هاي فيزيولوژيك‌ گوجه فرنگي به شمار می‌رود. نشانه های بيماري به صورت ايجاد لكه‌هاي سياه در ابتدا به قطریک سانتي متر در نوك ميوه گوجه فرنگي درست در مقابل دم ميوه آشکار مي‌شود. اندازه اين لكه ها به تدريج بزرگ شده و پوست لكه، خشك شده وحالت چرمي به خود مي‌گيرد و رنگ آن از زرد روشن تا سبزمايل به سياه تغيير مي‌يابد. اگرچه عوامل گوناگونی در گسترش اين بيماري مؤثر است اماكمبود عنصركلسيم يكي ازعوامل اصلي به شمار مي‌رود. در انتهاي ميوه هاي جوان، ميزان كلسيم مورد نياز براي رشد سلول‌ها بسيار زياد است و در زماني كه ميوه در حال رشد سريع مي‌باشد دچاركمبودكلسيم مي‌گردد و در نتيجه بافت ميوه به شدت آسیب ديده و تخريب مي­شود و به رنگ سياه تبديل  مي‌گردد.

نقش پتاسیم در لیمو:

عنصر پتاسيم مانند نيتروژن و فسفر از جمله عناصر غذايي پرمصرف ضروري براي گياه به شمار مي رود.  ميوه هايي كه با مقادير كافي پتاسيم تغذيه مي شوند، درشت تر شده و بافت خارجي بهتری پيدا مي كنند. ريزش قبل از بلوغ، ترك خوردن، چين خوردن و قاچ شدن ميوه از علايم مرتبط با كمبود پتاسيم هستند و كمبود شديد اين عنصر منجر به كاهش رشد برگها، خشك شدن سرشاخه ها و كاهش محصول مي شود.

بیماری های فیزیولوژیکی ترکیدگی میوه انار:

كم آبي، نامنظم بودن دوره آبياري، واريته حساس، اختلاف زياد درجه حرارت شب و روز در انتهای دوره رشد و سرماي زود رس پائيزي توأم با ريزش باران به ترتيب از بيشترين عوامل بروز تركيدگي مي باشند. تركيدگي ميوه انار از اواخر مرداد شروع و در اوائل پائيز به حداكثر شدت خود ميرسد.

جهت كنترل تركيدگي ميوه انار روشهايي پيشنهاد گرديده است. بعضي كارشناسان اظهار داشته اند مصرف كود ازته كه منجر به افزايش ميزان اسيد هاي آمينه و پروتئينها و بهبود شادابي درخت و برگها ميگردد. در افت تركيدگي انار موثر بوده و پيشنهاد مصرف چند باره اين كود در طول دوره رشد و اواخر دوره را دارند. استفاده از خاك پوش جهت حفظ رطوبت خاك نيز از عوامل موثر در كاهش تركيدگي مي­باشد. همچنين جلوگيري ار تنش رطوبتي و اجتناب از آبياري سنگين در زمان رسيدن ميوها در اين امر موثر مي­باشد. واريته مقاوم مناسبترين روش كاهش اين خسارت ميباشد رقم ملس ترش ساوه از مقاوم­ترين نمونه ها در اين خصوص می­باشد.

بیماری­های فیزیولوژیک ناشی از کمبود بر مغز شلغم، كلم، چغندر و … در اثر كمبود اين عنصر پوك مي‌شود.

ميوه سختي مركبات، شكاف خوردن ساقه‌هاي كرفس، لكه چوب پنبه‌اي شدن در سيب، عدم درشت شدن بعضي از حبه‌هاي انگور در خوشه و يا عدم تشكيل بسياري از دانه‌ها در ذرت در اثر كمبود بر مي‌باشد.

ترکیدگی و قهو های شدن ساقه کرفس(Crack stem) ناشی از کمبود بر می باشد.

کمبود بر در چغندر قند کاری های ایران اهمیت زیادی دارد و باعث عارضه Black hearth می شود. علائم کمبود بور در گیاه به سادگی قابل تشخیص است.

به هر حال فراموش نکنیم که مدیریت بیماری های گیاه یک مهارت مهندسی است. عبارت پیشگیری بهتر از درمان است در گیاهان نیز صادق است. استفاده از برنامه کودی منظم همراه با مشورت با کارشناسان خبره در این زمینه کمک زیادی به شما در پیشگیری از این بیماری ها می کند.