کمبود نیتروژن در گیاه

نقش نیتروژن در گیاه

عنصر نیتروژن برای تولید اسیدهای آمینه و پروتئین  نقشی اساسی دارد و مهمترین عامل رشد گیاه محسوب می­شود. همچنین نیتروژن بخش مهمی از مولکول کلروفیل را تشکیل می­دهد. نیتروژن باعث افزایش رشد رویشی گیاه می گردد که این امر موجب افزایش فتوسنتز و نیز باعث تولید مواد هیدروکربنه می شود که مواد هیدروکربنه در پروتئین سازی نقش دارد. کمبود نیتروژن در گیاه تولید اسیدهای آمینه و پروتئین را با مشکل روبرو میکند. برای بررسی کمبود نیتروژن در گیاهان مختلف در این مقاله همراه آرمان بذر سپاهان باشید. شاید شما هم برای رفع کمبود های گیاه خود از کود ارگانیک یا کود شیمیایی استفاده می کنید. اما در مرحله اول شناخت کمبود ها و نمونه برداری خاک از اهمیت بالایی برخوردار است.

کمبود نیتروژن در گیاهان

–ذرت، سورگوم و دانه­ریزها      

علایم کمبود نیتروژن در گیاه و بوته های جوان ذرت شامل کوتاه شدن، کاهش رشد و رنگ سبز متمایل به زرد برگ هاست. درصورت کمبود نیتروژن در گیاه ذرت در اواخر دوره رشد ذرت، به سبب انتقال نیتروژن از بافت های مسن به بافت های جوان­تر برگ های مسن دچار زردی می شوند.

زردی بافت های گیاه ناشی از توسعه رنگدانه های زرد(نظیر کاروتین ها و زانتوفیل­ها) در برگ ها و تخریب رنگدانه سبز رنگ کلروفیل است. در ابتدا نوک برگ های پایینی زرد شده و درصورت تداوم کمبود نیتروژن در گیاه، زردی به شکل هفت درامتداد بین رگبرگ ها گسترش می­یابد. دراین شرایط حاشیه برگ ها سبز باقی می­ماند.

الگوی توسعه علایم به شدت کمبود بستگی دارد. چند روز پس از زرد شدن بافت برگ، برگ ها از بین رفته و می­ریزند. مردن برگ­های پایینی را معمولا آتش گرفتگی می نامند که ممکن است در شرایط مرطوب یا خشک ایجاد شود. اگر چه تا کنون کمبود نیتروژن در گیاه به عنوان مهمترین عامل آتش گرفتگی شناخته می­شود. اما سایر شرایط نظیر هوای بسیار خشک یا بسیار گرم نیز سبب مرگ بافت برگ می شود.

بعد از مرگ برگ ها،  تشخیص علت مرگ مشکل است. یک تفاوت مهم بین آتش گرفتگی ناشی از کمبود نیتروژن در گیاه با  سایر عوامل این است که در صورت کمبود نیتروژن در گیاه برگ­ های پایینی دچار این عارضه می شوند.

در مراحل اولیه ظاهر شدن علایم آتش گرفتگی، تشخیص بین اثرات ناشی از هوای خشک یا کمبود نیتروژن در گیاه به راحتی ممکن است. اگر مقدار نیتروژن کافی در خاک وجود نداشته باشد، شرایط خشکی  هوا کمبود نیتروژن در گیاه را تشدید می کند. خشکی به دو طریق بر جذب نیترات اثر دارد. اول اینکه خشکی سبب انتقال نیترات از لایه های زیرین به سطح خاک و خارج کردن آن از دسترس ریشه  می شود. دوم اینکه با خشک شدن خاک سطحی، محدوده جذب عناصر غذایی در خاک کم می­شود. البته توجه کنید که استفاده از کود فولویک اسید میتواند به ریشه زایی گیاه شما نیز کمک کند.

علایم کمبود نیتروژن در سورگوم شبیه ذرت است  به صورتی که در بوته های جوان دانه ریزها، کمبود نیتروژن باعث کاهش رشد و زرد شدن برگها می شود. با افزایش سن گیاه تشخیص علایم ظاهری کمبود نیتروژن  از نشانه های مربوط به بیماری یا سایر نارسایی ها مشکل­تر می­شود.

–بقولات (علوفه ای و دانه ای)

گیاهان دارای کمبود نیتروژن دچار رنگ پریدگی شده، رنگ آنها سبز کم رنگ یا سبز متمایل به زرد می شود. در شرایط کمبود شدید، ممکن است سطح برگ به طور کامل زرد شود.کمبود ابتدا، در برگ های پایه ای گیاه ایجاد شده و به سرعت به شاخسار گسترش می یابد.

برگ های دچار کمبود نیتروژن تا چند روز رنگ پریده باقی می­مانند و همین امر سبب کاهش رشد گیاه می شود. اگر مدت کمبود طولانی نباشد می توان رنگ سبز را با کود دهی نیتروژن برگرداند. معمولا در شرایط کمبود نیتروژن برگ های پایینی گیاه ریزش می­کنند.

برای تشخیص کمبود نیتروژن در بقولات می توان تعدادی از بوته ها را ازخاک جدا کرده وضعیت گره سازی ریشه های آنها را مشاهده و بررسی کرد.

–گراس های علوفه ای

اثرکمبود نیتروژن در گیاه گراس های علوفه ای همانند ذرت است. با توجه به پویا بودن نیتروژن در گیاه، در شرایط کمبود برگ های مسن نیتروژن خود را در اختیار برگ­های جوان قرار داده در نتیجه علایم کمبود در برگ­های مسن ظاهر می شود. علایم مشخص برگی شامل رنگ پریدگی و رنگ سبز متمایل به زرد برگ­ها و به دنبال آن آتش گرفتگی نوک برگهاست.

–سیب زمینی

کمبود نیتروژن در سیب زمینی شبیه سایر گیاهان زراعی است. بسته به شدت کمبود رشد کل گیاه کاهش یافته و باعث کاهش عملکرد وکیفیت غده­ها می­شود. زردی عمومی و خشکیدگی یا آتش گرفتگی برگ های پایینی از علایم کمبود نیتروژن است. درمراحل پیشرفته­تر رنگ قرمز تا ارغوانی در برگ های پایینی توسعه می یابد.

–درختان میوه و هسته دارها

کمبود نیتروژن در گیاه درختان میوه و هسته دار سبب کاهش رشد رویشی و رنگ پریدگی برگ ها می شود. علایم کمبود تا حدودی در کل گیاه یکنواخت است. شدت رنگ پریدگی برگ­ها در طول فصل گسترش یافته و سبب تغییر رنگ و زردی زودرس پاییزه می شود. بنابراین اواخر فصل رشد زمان مناسبی برای تشخیص کمبود نیتروژن است. در شرایط کمبود نیتروژن در گیاه، میوه­ ها کوچکتر و زودتر از موئد کامل می شوند.

درشرایط کمبود نیتروژن  برگ های جدید، سبز متمایل به زرد یا سبز روشن بوده و در حاشیه سایر برگ­ها رنگ قرمز پدیدار می­شود. دراین شرایط قدرت گیاه کم می شود. هنگام  تشدید تنش برگ­ها به طور کامل زرد شده و برگ های مسن­تر نیز قرمز می­شوند.

–مرکبات

اولین علامت کمبود نیتروژن در مرکبات، تغییر رنگ برگ­ها به سبز روشن تا سبز متمایل به زرد است.کمبود نیتروژن در طی فصل رشد، سبب می­شود تا برگها کوچک تر از اندازه معمول لاغر، شکننده و رنگ پریده شوند.

در این درختان ریزش برگ­های مسن شدید بوده و برگ های این درختان غیر متراکم است. خشکیدگی سر شاخه­ها نیزتشدید شده و درختان به شکل جارویی در می­آیند. درختانی که دچار کمبود شدید هستند محصول و میوه کافی و اقتصادی تولید نمی­کنند. برای گل­دهی و تشکیل شدن میوه ها مقدار کافی نیتروژن مورد نیاز است.

–کمبود نیتروژن در گیاه قندی

کمبود نیتروژن در چغندر، معمولا در ابتدای فصل رشد و همچنین هنگام رسیدن محصول اتفاق می­‌افتد.

کمبود نیتروژن در چغندر ابتدا به صورت رنگ سبز روشن برگ­ها، ناشی از تخریب کلروفیل و رنگ پریدگی ظاهر می شود. در صورت تشدید کمبود، برگ­ها زرد شده و برگ های خارجی شروع به ریزش می کنند. با کاهش نیتروژن سطح فتوسنتز کننده کاهش می­یابد. با این وجود مقدار قند ریشه ممکن است به سبب کاهش رشد همچنان در سطح بالایی قرار داشته باشد.

علایم برگی کمبود نیتروژن در گیاه معمولا با برخی از ناهنجاری های دیگر نظیر زردی های ویروسی اشتباه گرفته می­شود. در این بیماری یک زردی عمومی پدید می آید و ظاهر مزرعه شبیه وضعیت کمبود نیتروژن خواهد بود. زردی برگها به شکل لکه ای است. در حالی که در کمبود نیتروژن زردی برگها یکنواخت است. معمولا می­توان کمبود نیتروژن را با اندازه گیری غلظت نیترات در دمبرگ ها تشخیص دادو

–سبزی ها

اولین علامت کمبود نیتروژن در بیشترسبزی ها مشابه است. دراین­ گیاهان نظیر گوجه فرنگی، رشد ریشه و شاخسار کاهش می یابد. شاخسار کوتاه و لاغر شده و رشد به صورت  عمودی است.

علایم اولیه کمبود نیتروژن درخیار و خربزه شامل کاهش رشد برگ و روشن شدن رنگ برگهاست. رنگ سبز طبیعی برگ­ها به صورت سبز روشن تا زرد در می­آید. در شرایط تنش شدید، ساختمان کلروفیل برگ­ها متلاشی می­شود. ساقه­ها لاغر، باریک، سخت و فیبری می شوند. میوه بوته­های فقیر از نیتروژن به ویژه در انتهای گلگاه، رنگ روشنی دارد و اندازه میوه کوچک می شود. کمبود نیتروژن در خاک یکی از اصلی­ترین دلایل کاهش عملکرد در بوته­های خیار و صیفی­جات است.

در تربچه علایم کمبود نیتروژن بلافاصله پس از جوانه زدن مشاهده می شود. بنابراین لازم است نیتروژن در نزدیکی بذر(اما نه خیلی نزدیک) قرار داده شود. شروع رشد در بوته های فقیر از نیتروژن کند است. برگ گیاهان فقیر از نیتروژن کوتاه، کوچک و سبز روشن است.

در شرایط شدیدترکمبود، نوک برگ­ها زرد شده و این زردی کل برگ ها را در بر می­گیرد و در نهایت کل گیاه کوچک می شود. در سبزیجات معمولا کمبود نیتروژن اوایل بهار یعنی در فصلی که بارندگی های سنگین و متناوب وجود دارد مشاهده می شود. البته در زمان بلوغ بوته ها نیز، هنگامی که دمای پایین شب سبب انباشته شدن بیشتر کربوهیدرات­ها می شود کمبود نیتروژن مشاهده می­شود.

در طی دوره­های خشکسالی یا فصول خشک  نمک­های نیتروژن در اثر تبخیر در سطح خاک و بالای منطقه جذب ریشه انباشته می شوند. در این شرایط نیز کمبود نیتروژن محتمل است. بارندگی یا آبیاری سنگین در این شرایط، معمولا نیتروژن قرار گرفته در لایه سطحی را به منطقه فعالیت ریشه­ها هدایت می­کند.