کاشت گندم

اهمیت کاشت گندم

کاشت گندم در تعیین امنیت غذایی کشورها اهمیت بسیاری دارد و 15 الی 18 درصد مصرف مواد غذایی مردم جهان را تشکیل می ‌دهد. در ایران نیز 90 درصد گندم تهیه شده برای تهیه نان مصرف می شود. در میان محصولات کشاورزی، کاشت گندم نسبت به بقیه کم دردسر تر و کم آفت تر است . گندم در بازه زمانی حدودا هشت ماهه به ثمر نشسته و به مرحله سوددهی می رسد. در هر منطقه ای، گندم به دو صورت بهاره و پاییزه کشت می ‌شود. محصول دهی گندم پاییزه بیشتر است، اما هر دو نوع گندم مشتریان خود را دارند. گندم به عنوان یکی از مهم ‌ترین غلات در تهیه نان، کیک، پیتزا و سایر محصولات نانوایی مورد استفاده قرار می‌گیرد. علاوه بر خود گندم، کاه آن نیز بازار خود را دارد و برای تغذیه ‌ی دام و تولید کاغذ، مقوا و سایر محصولات کاغذی نیز مورد استفاده قرار می گیرد. همچنین پس از برداشت محصول، زمین گندم به عنوان چراگاه گوسفندان استفاده می ‌شود.

گیاهشناسی گندم

گندم گیاهی از خانواده Poaceae و از جنس Tiriticum می ‌باشد. میوه های تولید شده توسط گندم که همان محصول نهایی است به شکل سنبله بوده و دانه های گندم بین دو پوشش به نام ‌های لما (پوشینه بیرونی) و پالئا (پوشینه درونی) در آن قرار میگیرد. این گیاه دارای ساقه ‌های با ارتفاع متوسط و برگ‌ های طولانی و باریک است. گل‌ های گندم دوجنسه هستند و در سراسر ساقه ‌ی گیاه به صورت شمشیری قرار می ‌گیرند. میوه ‌ی گندم، دانه‌ هایی هستند که درون گل‌ های آن به‌ وجود می ‌آیند و به صورت مخروطی بر روی ساقه‌ ی گیاه قرار می ‌گیرند.

انواع روش های کاشت گندم

• کاشت گندم به صورت دیم
• کاشت گندم به صورت آبی

کاشت گندم دیمی

به طور کلی، کاشت گندم به صورت دیم برای مناطقی مناسب است که در آنجا بارندگی سالانه بین ۲۵۰ تا ۵۰۰ میلی ‌متر وجود دارد. برای کاشت گندم به صورت دیم، باید در پاییز بعد از برداشت محصولات قبلی، زمین را به خوبی آماده کرد. پیش از کاشت، باید زمین را آبیاری کرده و شخم مناسب برای نرم کردن خاک و افزایش ظرفیت نگهداشت آب در خاک انجام داد. در ایران، معمولاً در فصل پاییز کاشت تمام ارقام گندم و واریته ‌های آن (شامل ارقام زمستانه، بهاره و بینابین) انجام می شود. این امر به خاطر این است که کاشت بذر در خاک خشک برای بسیاری از گیاهان بسیار خطرناک است؛ زیرا ممکن است بارندگی کافی برای جوانه ‌زنی رخ ندهد، در حالی که برای رشد گیاه به آب نیاز است. با این حال، گندم و جو از گیاهانی هستند که می ‌توانند به خوبی با دوره‌ های خشکی بین جوانه‌ زنی و سبز شدن کامل، سازگاری پیدا کنند.

همچنین باید زمان کاشت گندم به گونه ‌ای باشد که در صورت وقوع بارندگی، فرصت کافی برای رشد اولیه گیاهچه ‌ها در پاییز و برای ورود به فصل زمستان و سرما (ورنالیزاسیون) فراهم باشد. تغییرات دما در مزرعه نیز بر روی میانگین تعداد بذر های جوانه ‌زده ، سرعت جوانه ‌زنی و سبز شدن یکنواخت تأثیر می ‌گذارد.

آب و هوای مناسب کاشت گندم

خاک شنی و رسی عمیق با زهکشی، بهترین خاک برای رشد گندم است، به خصوص در شرایط دیم. در خاک ‌های ریز بافت، معمولاً میزان عملکرد گندم بیشتر است زیرا این خاک ‌ها قادرند بهترین حداکثر میزان آب را برای مدت طولانی ‌تر در خود نگه دارند. با این حال، در شرایط آبی، خاک شنی و رسی ممکن است توانایی ‌های خود را از دست دهند و در نتیجه عملکرد گندم کاهش یابد. باید توجه داشت که برای جوانه زنی و رشد اولیه جوانه، خاک باید دارای رطوبت کافی باشد؛ زیرا گندم همانند سایر گیاهان نمی‌تواند در خاک خشک رشد کند. در صورتی که خاک دارای رطوبت کافی نباشد، ممکن است بذرها پوسیده و صدمات ناشی از سرما برای گیاه به وجود آید.

آماده سازی زمین قبل از کاشت گندم

قبل از کاشت گندم نیز همانند هر محصول دیگری باید زمین را شخم بزنید تا خاک زیر و رو و نرم شود. شخم گندم معمولا سطحی انجام می شود چرا که ریشه ها در عمق زیادی قرار نمی گیرند. پس از شخم زمین خاک را تسطیح کرده و در صورتی که خاک سفت و کلوخه ای باشد می توان از دیسک برای نرم کردن خاک استفاده کرد. برای تقویت زمین از کود اوره به شکل سرک استفاده می شود

مراحل رشد گندم:

ـ جوانه زنی

ـ پنجه زنی

ـ تشکیل روزت

ـ ساقه رفتن

ـ تشکیل گل

– تشکیل میوه است

شرایط موثر در میزان برداشت از مزارع گندم

• روش های تجربی کاشت گندم توسط کشاورزان
• مساحت زمین کشاورزی.
• میزان شیب زمین کشاورزی
• میزان و کیفیت آب موجود در منطقه
• شرایط جوی محیط و مقدار ریزش نزولات آسمانی در هر منطقه
• تجهیزات و ماشین آلاتی که کشاورز در اختیار دارد.
• گردش زراعی یا تناوب محصولات در سال های قبل با توجه به شرایط آب و هوایی منطقه
• نوع بذر و رقم
• کود های مصرفی
• بیماری ها ، آفات و علف های هرز و سموم مصرفی برای مبارزه با آنها
• دستمزد کارگران.

انواع روش های کاشت گندم

کاشت گندم در زمین به شکل های مختلفی انجام می شود که در ادامه به توضیح آنها می پردازیم.

کاشت گندم به شکل نواری

روش نواری مخصوص زمین‌ هایی است که دارای شیب مناسب هستند و شرایط تسطیح خاک را دارند. در این روش، از دستگاه‌ های کمباین یا بذرکار برای تسطیح و کاشت استفاده می‌ شود. با توجه به شیب مناسب، نیازی به ایجاد جوی نیست و زمین به صورت نوارهای بزرگی آبیاری می ‌شود. اما اگر زمین شیب مناسبی نداشته باشد، ایجاد مرزهای زیادی ممکن است و نتیجه کشت مشابه روش کرتی خواهد بود.

کاشت گندم به شکل کرتی

بخاطر ابعاد کوچک زمین ‌ها و شیب نامناسب و خشکسالی در بعضی مناطق، استفاده از روش سنتی کرتی کاشت گندم هنوز رایج است. در این روش، بذر پاشی پس از استفاده از گاو آهن و دیسک انجام می ‌شود. در این حالت، بذرها در زیر خاک قرار می ‌گیرند و با استفاده از مرز بند، مرز هایی در زمین ایجاد می ‌شود. این اقدام باعث ورود ماشین ‌آلات به زمین می ‌شود و در نهایت باعث کاهش عملکرد محصول خواهد شد.

کاشت گندم به روش خطی

روش خطی نیز مانند روش کرتی، بازدهی کمتری نسبت به روش ‌های دیگر دارد. در این روش، پس از آماده ‌سازی زمین، با استفاده از سانتریفیوژ (کود پاش) بذرها به صورت نامنظم پخش می ‌شوند. پس از آن، با استفاده از فروئر جوی و پشته ‌هایی کم عرض (10 الی 25 سانتی‌ متر) و کم عمق (10 الی 15 سانتی‌ متر) خاک تسطیح می ‌شود. این عمل باعث ایجاد غرقابی بسیار شده و به دلیل قرار گرفتن برخی بذرها در کف جویچه ‌ها، درست رشد نمی ‌کنند که باعث کاهش بازدهی زمین می ‌شود.

کاشت گندم رویی پشته های بلند

در جدید ترین روش کاشت گندم که در کشور های پیشرفته انجام می شود، بذر گندم را روی پشته های بلند به ارتفاع 15 تا 20 سانتی کاشت می کنند. عرض این پشته ها زیاد است و می توان 2 تا 3 ردیف بذر روی این پشته ها کاشت کرد. آبی که در جویچه ها جریان پیدا می کند رطوبت را به شکل نشتی در اختیار بذور قرا می دهد از طرفی این روش از غرقاب شدن بوته ها جلوگیری می کند.

کوددهی به گندم

میزان تناژ برداشت گندم برای کشاورزانی که اقدام به کاشت گندم کردند اهمیت ویژه ای دارد و سود آنها را مشخص می کند. برای برداشت میزان بیشتری گندم باید مراقبت های لازم را انجام داد و کوددهی محصول را به موقع و با کود های با کیفیت اجرا کرد. عناصر مورد نیاز گندم در مراحل مختلف متفاوت است که در ادامه به بررسی کودها و زمان مناسب مصرف آنها می پردازیم.

بهتر است قبل از مصرف کود، نمونه ی آب و خاک را آزمایش کرده و میزان عناصر موجود در خاک و PH آن را اندازه گیری کرده و سپس اقدام به مصرف کود بر طبق نیاز ها و مشکلات خاک خود کنید.

نویسنده: مهندس نیلوفر مسیبی، کارشناس ارشد گیاهپزشکی