آرمان بذر سپاهان | وارد کننده و تولید کننده کود های ارگانیک و شیمیایی
نویسنده: مدیر سایت 
عنصر روی یکی از ریزمغذی‌های ضروری برای رشد و سلامت گیاهان است. هرچند مقدار موردنیاز آن کم است، اما نقش آن در فعالیت‌های بیوشیمیایی، سنتز هورمون‌ها، فتوسنتز و حتی مقاومت در برابر تنش‌ها بسیار حیاتی است. با این حال، در بسیاری از خاک‌های کشاورزی، به‌ویژه در مناطق آهکی یا با pH بالا، جذب روی برای گیاه دشوار می‌شود. نتیجه؟ علائم کمبود روی در گیاهان کم‌کم ظاهر می‌شود و اگر به‌موقع تشخیص داده نشود، ممکن است عملکرد و کیفیت محصول به‌طور جدی افت کند.
هدف این مقاله پاسخ دادن به این سؤال مهم است: چطور بفهمیم گیاه ما دچار کمبود روی شده و چه اقداماتی باید انجام دهیم؟
نقش روی در گیاهان؛ بیشتر از آنچه فکر می‌کنید
قبل از اینکه وارد بحث علائم کمبود روی در گیاهان شویم، باید بدانیم این عنصر دقیقاً چه نقشی در سیستم گیاه دارد. روی در بسیاری از فرآیندهای متابولیکی گیاه شرکت دارد. این عنصر برای ساخت آنزیم‌هایی ضروری است که در فتوسنتز، تنظیم رشد، و تولید پروتئین دخیل هستند. یکی از مهم‌ترین وظایف روی، در سنتز هورمون اکسین است؛ هورمونی که رشد سلولی و توسعه بافت‌ها را کنترل می‌کند.
همچنین روی در باز شدن و بسته شدن روزنه‌ها، رشد ریشه، تولید دانه و افزایش مقاومت در برابر استرس‌های محیطی نقش دارد. پس بدون وجود آن، گیاه نه‌تنها ضعیف رشد می‌کند، بلکه در برابر بیماری‌ها و خشکی هم آسیب‌پذیرتر می‌شود.
علائم کمبود روی در گیاهان چگونه خود را نشان می‌دهد؟
وقتی گیاه نتواند مقدار کافی از عنصر روی را از خاک جذب کند، نشانه‌هایی را در برگ‌ها، ساقه‌ها و حتی میوه‌ها بروز می‌دهد. این نشانه‌ها ممکن است در ابتدا ظریف و قابل چشم‌پوشی باشند، اما به‌مرور شدیدتر و مخرب‌تر می‌شوند.
اولین و مهم‌ترین علامت، کوچک ماندن برگ‌های جوان و فاصله کوتاه بین گره‌هاست. برگ‌ها به‌جای رشد طبیعی، کوچک، باریک و کمرنگ می‌شوند. در بعضی گیاهان مانند ذرت، برنج یا مرکبات، رنگ‌پریدگی بین رگبرگ‌ها به‌صورت راه‌راه سفید یا زرد مشاهده می‌شود که به آن کلروز بین رگبرگی می‌گویند.
در گیاهان میوه‌دار، کمبود روی ممکن است باعث شود گلدهی کاهش یابد یا میوه‌ها ناقص و کم‌کیفیت رشد کنند. در درختانی مانند سیب و هلو، نکروز یا سوختگی نوک برگ‌ها هم یکی از نشانه‌های واضح این کمبود است.
گیاهان در چه شرایطی بیشتر درگیر کمبود روی می‌شوند؟
علائم کمبود روی در گیاهان معمولاً در شرایط خاص خاکی و اقلیمی بیشتر ظاهر می‌شود. برای مثال:
- خاک‌های آهکی و قلیایی (pH بالا): در این خاک‌ها، روی به‌صورت غیرقابل جذب در می‌آید.
- خاک‌های سبک شنی: روی در این نوع خاک به‌راحتی شسته می‌شود و در دسترس گیاه قرار نمی‌گیرد.
- مصرف بیش‌ازحد فسفر: مصرف زیاد کودهای فسفاته می‌تواند جذب روی را کاهش دهد.
- دما و رطوبت بالا: در تابستان‌های گرم، جذب عناصر ریزمغذی مثل روی از طریق ریشه به‌شدت کاهش می‌یابد.
بنابراین حتی اگر خاک شما دارای روی باشد، ممکن است شرایط طوری باشد که گیاه نتواند آن را جذب کند و نشانه‌های کمبود ظاهر شوند.
فرق کمبود روی با سایر کمبودهای تغذیه‌ای در ظاهر گیاه چیست؟
تشخیص درست علائم کمبود روی در گیاهان اهمیت زیادی دارد، چون این علائم ممکن است با کمبود سایر عناصر مثل آهن، منگنز یا منیزیم اشتباه گرفته شود. تفاوت اصلی در محل بروز علائم است. کمبود روی معمولاً در برگ‌های جوان دیده می‌شود، در حالی‌که کمبود منیزیم یا پتاسیم در برگ‌های پیرتر ظاهر می‌شود.
همچنین، در کمبود روی معمولاً برگ‌ها کوچک، باریک و پیچ‌خورده‌اند. اما در کمبود آهن، کلروز بین رگبرگی بدون تغییر در شکل برگ دیده می‌شود. ترکیب این نشانه‌ها به همراه آزمایش خاک و برگ می‌تواند به تشخیص دقیق کمک کند.
چطور با کمبود روی مقابله کنیم؟
خبر خوب این است که کمبود روی قابل درمان و پیشگیری است، البته اگر به‌موقع تشخیص داده شود. اولین قدم، آزمایش خاک برای تعیین میزان واقعی عناصر موجود است. در صورتی که کمبود روی تأیید شد، چند روش برای جبران وجود دارد:
- استفاده از کودهای حاوی روی (مانند سولفات روی): این کودها را می‌توان به خاک اضافه کرد یا به‌صورت محلول‌پاشی روی برگ‌ها استفاده نمود. محلول‌پاشی معمولاً سریع‌تر عمل می‌کند.
- تنظیم pH خاک: کاهش pH خاک با استفاده از مواد اصلاح‌کننده می‌تواند جذب روی را افزایش دهد، مخصوصاً در خاک‌های قلیایی.
- کاهش مصرف بیش‌ازحد فسفر: کنترل مصرف کودهای فسفاته کمک می‌کند تا روی بیشتری در دسترس گیاه باشد.
- ترکیب روی با مواد آلی: استفاده از کودهای آلی یا کمپوست می‌تواند ماندگاری و جذب روی در خاک را افزایش دهد.
پیشگیری همیشه بهتر از درمان است. اگر باغ یا مزرعه‌ای دارید، بررسی منظم برگ و خاک و استفاده هوشمندانه از ریزمغذی‌ها می‌تواند از بروز علائم کمبود روی در گیاهان جلوگیری کند.
جمع‌بندی؛ مراقب باشید تا دیر نشده
علائم کمبود روی در گیاهان نشانه‌ای از یک اختلال جدی در تغذیه گیاه هستند. این علائم، اگر نادیده گرفته شوند، ممکن است خسارت‌های سنگینی به باردهی و کیفیت محصولات وارد کنند. روی، هرچند به مقدار کم موردنیاز است، اما نقش بزرگی در رشد و سلامت گیاه دارد.
اگر می‌خواهید عملکرد باغ یا مزرعه‌تان بالا باشد، باید این عنصر را جدی بگیرید. آزمایش خاک، تشخیص به‌موقع علائم ظاهری، انتخاب روش مناسب کوددهی و اصلاح خاک، ابزارهایی هستند که شما را در مدیریت حرفه‌ای تغذیه گیاه کمک می‌کنند.
مراقبت از جزئیات، همان چیزی است که تفاوت بین کشاورزی معمولی و کشاورزی موفق را رقم می‌زند.
