کاشت چغندر قند

کاشت چغندر قند در ایران به صورت وسیع از دهه ۱۳۵۰ شمسی آغاز شد و در حال حاضر به دلیل شرایط اقلیمی و خاکی مطلوب ایران، به عنوان یکی از مهم ‌ترین محصولات کشاورزی کشور محسوب می ‌شود. مساحتی که برای کشت چغندر در ایران اختصاص داده می ‌شود، هر ساله افزایش می ‌یابد. با توجه به آمار سازمان جهاد کشاورزی ایران در سال 1399 (2020-2021)، سطح زیر کشت چغندر قند در ایران حدود ۱۸۰۰۰۰ هکتار بوده است. این میزان کشت چغندر قند در کشور، در مقایسه با سال های قبل، به دلیل تغییر الگوی کشت و افزایش کشت محصولات دیگر کاهش یافته است. اما لازم به ذکر است که داده های آماری دقیق سطح زیر کشت چغندر قند در سال 1400 هنوز منتشر نشده است.

 سوددهی کشت چغندر قند در ایران به دلیل وجود بازار پررونق برای قند و شکر و محصولات مشتق شده از آن، بسیار بالاست. همچنین این محصول به عنوان یکی از محصولات صادراتی نیز اهمیت دارد و تولید آن باعث ارز آوری برای کشور می ‌شود.

با این حال، برای دستیابی به سود بیشتر، باید به نحوه کاشت چغندر و نحوه استفاده از تکنولوژی ‌های نوین و مدیریت منابع آبی و خاکی مناسب توجه کرد. همچنین، استفاده از بذر های اصلاح شده و کود های آلی و شیمیایی به دانش و مهارت کشاورزان بستگی دارد که بتوانند به بهره‌ وری و سوددهی بیشتری دست یابند.

به منظور حمایت از کشاورزان کاشت چغندر قند، دولت ایران برنامه ‌های متعددی اعم از تخصیص اعتبارات و تسهیلات مالی، ارائه خدمات آموزشی و مشاوره ‌ای، تنظیم و تعیین قیمت تضمینی محصول و … را اجرا می ‌کند. همچنین، با توجه به تقاضای بالا برای محصول چغندر قند، فروش محصول در بازار داخلی و خارجی به راحتی انجام می‌ شود و به کشاورزان درآمد قابل توجهی می‌ رساند. در این مطلب همراه آرمان بذر سپاهان باشید.

گیاهشناسی چغندر قند

چغندر قند یک گونه از جنس چغندر Amaranthaceae و خانواده چغندریان (Beta) است که نام علمی آن  Beta vulgaris می باشد.

چغندر قند یک گیاه چندساله و ریشه ‌دار است که به ارتفاع حدود ۱ تا ۲ متر رشد می ‌کند. ساقه چغندر قند معمولاً سفت و پر بازده است و از ۱۸ تا ۲۴ برگ تشکیل شده است. برگ‌ های چغندر قند بزرگ و مستطیل شکل هستند و طول آن ‌ها بین ۴۰ تا ۶۰ سانتی ‌متر و عرض آن ‌ها بین ۲۰ تا ۳۰ سانتی ‌متر است.

ریشه چغندر قند به عمق ۶ تا ۷۰ سانتی ‌متر و در عرض ۵ تا ۸ سانتی ‌متر رشد می ‌کند و به شکل قلبی یا استوایی است. درون ریشه چغندر قند، ساقه مرکزی یا قلبی به عرض ۲ تا ۴ سانتی ‌متر و طول ۲۰ تا ۳۰ سانتی‌ متر قرار دارد که به آن “هسته” می‌ گویند. هسته چغندر قند دارای سطح صاف و بدون شاخه است.

گل چغندر قند کوچک است و بیشتر در نواحی گرمسیری به صورت بوته ای می باشد و دارای رنگ سفید یا نارنجی است. میوه چغندر قند نیز در واقع یک پراکنده ‌ی درشت است که شامل بذر های مربوط به گل است.

بهترین تاریخ برای کاشت چغندر قند

توصیه دقیق تاریخ کاشت بر اساس درجه حرارت صورت می پذیرد. کشت چغندر قند در اولین زمان ممکن پس از پایان یخبندان های زمستانه (در اواخر اسفند و اوایل فروردین) امکان پذیر است. تاخیر در تاریخ کاشت، به خصوص در مناطق با دوره رشد کوتاه، منجر به کاهش عملکرد می شود.

بیشتر بخوانید:کود مخصوص جوانه زنی

آب و هوای مناسب برای کاشت چغندر قند

چغندر تقریبا به سرما و گرما مقاوم است و می تواند خشکی را تحمل کند و همچنین نسبت به شوری خاک مقاوم است. به دلیل این که تولید چغندر پر هزینه است باید آن را در خاک های حاصلخیز با شرایط مناسب کشت نمود. چغندر قند مکانیسم خاصی برای تجمع قند ندارد بلکه وابسته به تحریکات محیطی است. دمای مناسب برای رشد چغندر قند 20 تا 24 درجه سانتی گراد است . اما ذخیره قند در ریشه در دماهای کم تر انجام می شود. وقوع سرما در اوایل رشد مناسب نمی باشد. زیرا رشد اندام های زیرزمینی قبل از برگ ها متوقف می شود.

از طرف دیگر عمر برگ در هوای بسیار گرم کوتاه است. ریزش برگ های مسن موجب تحریک رشد برگ های جدید و مصرف قند ذخیره شده می شود. مناسب ترین شرایط برای رشد چغندر قند وجود یک تابستان معتدل ، و به دنبال آن یک پاییز آفتابی است که حرارت های شب های آن پایین باشد. چغندر قند را در مناطقی که زمستان خنک دارند در پاییز می کارند . در این مناطق وجود هوای گرم در شب های بهار عامل محدود کننده در تجمع قند است. زیرا قند ذخیره شده، برای تنفس مصرف می شود. چغندر قند به خشکی مقاوم است ولی برای به دست آوردن عملکرد بالا، وجود رطوبت کافی، لازم و ضروری است.

خاک مناسب برای کاشت چغندر قند

خاکی که برای رشد چغندر قند مناسب است باید دارای خصوصیات زیر باشد:

1- ساختار خاک: خاکی که برای رشد چغندر قند مناسب است باید دارای ساختار خاک مناسبی باشد. به عنوان مثال، خاکی با ساختار غنی از نفوذ پذیری و قابلیت نفوذ آب و هوا، بافت خاکی خوب و تهویه هوای مناسب می ‌تواند برای رشد چغندر قند مفید باشد.

2- مواد آلی: خاکی که حاوی مواد آلی باشد، خاک حاصلخیز نامیده می شود. مواد آلی به گیاهان مواد غذایی مورد نیاز را ارائه می ‌دهند و همچنین خاک را به عنوان یک منبع ذخیره‌ کننده آب و مواد معدنی که برای رشد گیاهان لازم هستند، تقویت می ‌کنند.

3 pH مناسب: چغندر قند به pH  در حدود6.0 تا 8.5 نیاز دارد. خاک باید در این محدوده باشد تا بتوانمحصول مناسبی از کاشت چغندر قند گرفت.

4- مواد معدنی: خاک باید دارای مواد معدنی اساسی مانند فسفر، پتاسیم، نیتروژن و… باشد که برای رشد چغندر قند ضروری هستند.

افزایش عیار چغندر قند

برای افزایش عیار چغندر قند می ‌توان از راهکارهای زیر استفاده کرد:

۱. انتخاب رقم‌ های مناسب: رقم ‌هایی که دارای پتانسیل بالایی در تولید قند هستند انتخاب شوند. همچنین رقم‌ هایی که تحت تأثیر شرایط آب و هوایی منطقه قرار گرفته ‌اند و عملکرد بالاتری دارند، بهترین انتخاب هستند.

۲. مدیریت منابع آب: آبیاری های بیش از حد و آبیاری محدود و دیر به دیر و تشنگی خوردن گیاه چغندر قند دو مورد از موثر ترین عوامل تاثیر گذار روی عیار چغندر قند هستند که منجر به کاهش آن می شوند. برای صرفه جویی در مصرف آب می توانید از انواع روش های آبیاری مانند آبیاری قطره ای استفاده کنید.

۳. کنترل علف‌ های هرز: علف ‌های هرز باعث رقابت با چغندر قند در مصرف عناصر غذایی و حرکت انتقال شیره درون ساقه شده و با افزایش عدد علف ‌های هرز در مزرعه، عیار شکر در محصول کاهش می ‌یابد.

۴. کنترل آفات و بیماری ‌ها: بیماری ‌ها و آفات مختلف می ‌توانند باعث کاهش عیار شکر در چغندر قند شوند.

5 . مصرف کود: مصرف بعضی از کود ها موجب افزایش عیار چغندر قند می شود.

برنامه کوددهی چغندر قند

برای داشتن محصولی بیشتر و با کیفیت بهتر می توان از کود های تقویتی پس از کاشت چغندر قند استفاده کرد. بهتر است قبل از کاشت چغندر قند میزان عناصر و PH خاک مزرعه را اندازه گیری کنید تا بتوانید از کودهای موثر تری استفاده کنید.

نویسنده: مهندس نیلوفر مسیبی، کارشناس ارشد گیاهپزشکی